تاریخ روابط بین الملل

 تاریخ روابط بین الملل

منابع:

1.  تاریخ روابط بین الملل، احمد نقیب زاده.(متن اصلی درس)

2.   تاریخ دیپلماسی هنری کسینجیر. جلد اول و دوم.

3.  تاریخ روابط بین الملل در قرن 19 پی یررونون ترجمه قاسم صنعوی.

4.  حاكمیت؛ فرشتگان محافظ معنویت، ترجمه عباس آگاهی.

5.   بحرانهای قرن بیستم؛ پی یر رونون.

کلیات و مفاهیم

 روابط بین الملل: هر نوع تعامل و مبادله ای كه بین كشورهای یعنی دو یا چند واحد سیاسی در خارج از مرزهای ملی صورت می گیرد. مقصود از بین الملل حوزه فراتر از مرزهای ملی كشورهاست كه شامل حداقل روابط بین دو یا چند واحد سیاسی(دولتها)می شود.

 روابط خارجی: روابط خارجی شامل كلیه تقاملها و ارتباطات بین واحدهای سیاسی اعم از ارتباطات سیاسی اقتصادی و فرهنگی و...

سیاست خارجی: روابط خارجی كه حوزه سیاست فقط باشد و به معنای برنامه ریزی نیست. فقط یك نوع تعامل است.

سیاست بین الملل: عبارتست از مجموعه ای از مباحث مربوط به ساختار قدرت و مناسبات قدرت در عرصه بین المللی. بحثهای مانند بلوك شرق و غرب یا تروریستم.

 نظام بین الملل نظام یا ساختار بین الملل: نحوه توزیع قدرت در عرصه بین المللی است. عنصر قدرت در این تعریف را می توان با كلمه حاکمیت تعویض كرد، چرا كه حاكمیت با قطع نظر از بزرگ یا کوجک بودن آن مورد پذیرش همه قرار گرفته و در آن اختلاف و بحثی نیست اما این قدرت است كه دارای مراتب ضعف و شدت است و در دست حاكمیتها در چرخش می باشد.

نظریه های مختلف در مورد منابع قدرت بین الملی: عده ای ازنظریه پردازان گفتند از عوامل مهم قدرتمندی توسعه سرزمین است، زیرا اولاً موقعیت جغرافیایی كشورها نقش بسیار موثری در قدرتمندی آنان دارد. ثانیاً نقاط مهمی در كشورها وجود دارد كه تسلط بر آن نقاط موجب قدرتمندی محسوب می شود. مثلاً در قرن 18كشوری كه قدرتمندترین نیروی دریایی را دارا بود قویترین كشور محسوب می شد. بر اساس نظریه هارت لند (قلب زمین) مكنیدر تسلط بر نقاطی كه قلب محسوب می شود مانند بعضی از تنگه ها از عوامل قدرت است.

نظریه های مهم ژئوپلیتیک:

1.  فردریك راتزل (آلمانی)نظریه پرداز مهم (1904-1844) دولتها یا واحدهای سیاسی همانند یك درخت نیامند فضای مناسب برای گل است و این فضا از طریق توسعه ارضی حاصل می شود. این نظریه  پشتوانه ای شد برای سیاست توسعه ارضی در اروپا.

2.  آلفرد ماهان (آمریكایی) تاکید روی قدرت دریایی نمود. اولین شرط قدرت جهانی شدن استیلا بر دریاهاست و بصورت مشخص این نظریه بر سیاست  آمریكا تاثیر گذاشت.

3.   مكیندر(انگلیسی): نظریه هارت لند را مطرح نمود. بر اساس این نظریه گفته می شود در داخل زمین نقطه ای وجود دارد كه بعنوان قلب عمل می كند و كشور قدرتمند كشوری است كه آنجا را به دست آورد.به نظر وی قلب زمین قسمت اعظم روسیه و غرب چین و قسمتی از غرب مغولستان بود.

4.  اسپایكمن: نظریه ریملند را مطرح نمود. به نظر او خود قلب مهم نیست بلكه حاشیه های آن قلب مهم است. هر کس بر مناطق اطراف قلب زمین مسلط باشد بر جهان مسلط خواهد بود.

 كنگره وین(1815)

 چرا كنگره وین سرآغاز تاریخ روابط بین المللی است؟

 پاسخ را در دو محور خلاصه می کنیم:

1. كنگره وین نقش موثر در شكل دهی نظام بین الملل داشته است و برخلاف دورهای قبل یك الگوی جدید از نظم بین الملل كه محصول توافق چند قدرت بزرگ بود ظهور یافت. معمولاً الگوهای مهم نظم بین الملل پس از كنگره ها و اجلاس قدرتهای بزرگ پایه گذاری می شود و به همین دلیل كنگره وین پایه گذار نظم جدید بود.

2. كنگره های بین المللی همواره پس از جنگهای مهم و یا تهدیدات مهم جهانی شكل گرفته است؛ مانند كنگره ای وین، سازمان ملل و جامعه ملل هر کدام پس از اجلاس های مهم بین المللی و به منظور پایان دادن به منازعات بین المللی و پایه گزاری نظم جدید ایجاد گردید. برای درك ماهیت نظم بین الملل پس از کنگره وین، فهم ماهیت كنگره (وین) از جمله شناخت كارگزاران و اهداف كارگزاران و مصوبات آن حایز اهمیت می باشد.

كنگره وین:

 یكی از عوامل پیدایش این كنگره انقلاب فرانسه بود كه در سال 1789 شكل گرفت. مهمترین اثر این انقلاب ترویج جنبشهای آزادی خواهی بود. به این صورت كه كشورهای مجاور فرانسه با الگوگیری از فرانسه در پی انقلاب و آزادی خواهی برمی آمدند. این انقلابها بدان جهت مهم بودند كه در آن زمان در اروپا كشورها به صورت قدرتهای مطلقه سلطنتی اداره می شدند. از مهمترین این كشورها پروس، انگلستان ـ روسیه ـ فرانسه و اتریش می باشند و دیگر کشورها تحث تاثیر این قدرتها بودند. انقلاب فرانسه با شعار آزادی خواهی به چالش علیه این قدرتها دامن زد. حاكمان و صاحبان این قدرتهای بزرگ برای مقابله با این چالشها و جلوگیری از گسترش انقلابها دور یكدیگر جمع شدند كه كنگره وین نام گرفت. این قدرتها بدلیل اینكه نظم حاكم بر جهان در حال فروپاشی بود و در پی آن نظم جدید پایه گذاری می شد گرد هم جمع آمدند. قدرتهای حاکم در پی سیاست حفظ وضع موجود بودند و سیاست محافظه كارانه داشتند. اما ناراضیان (اپوزسیون) سیاست تغییر وضع موجود را دنبال می کردند که در ذات خود سیاست رادیكال بود.

مباحث كنگره وین:

1.       زمینه و ریشه ها

2.       قدرت های موثر و اهداف آنان.

3.       اصول نظم جدید

4.       توافقات مهم بین المللی.

1.  زمینه و ریشه ها: كنگره وین در سال 1815 براساس معاهده پاریس و در پی استعفای ناپلئون و به منظور حل مسائل بین المللی و تقسیم اراضی باز پس گرفته شده از فرانسه برگزار گردید. در این كنگره نمایندگان اكثر شاهزادگان اروپایی حضور داشتند. این کنگره زمینه های شكل گیری اتحاد مقدس مركب از قدرتهای مهم اروپایی نظیر انگلیس، روسیه،اتریش وپروس را باعث شد در سال 1815 این كنگره تشكیل شد.

2. قدرتهای موثر و اهداف آنان:

 در كنگره وین نقش اصلی بر عهده چهار كشور اصلی بود كه مهمترین هدف آنها مبارزه با انقلاب فرانسه و حفظ وضع موجود بود. هر یك از قدرتهای بزرگ اهدافی را دنبال می كردند اما وجه مشترك آنها حفظ وضع موجود و جلوگیری از تغییر آن بود.

الف) مهمترین هدف انگلستان:

آنچه از سوی این کشور در كنگره وین مورد تعقیب قرار گرفت توسعه و تحكیم برتری دریایی این كشور بود. هر چند انگلستان به عنوان كشور برتر از نظر قدرت دریایی محسوب می شد اما شكست ناپلئون و مذاكرات كنگره وین این زمینه را فراهم كرد كه انگلستان در پی توسعه متصرفات دریایی خویش بر آید و نقاط دریایی كه تحت حاكمیت كشورهای چون اسپانیا،پرتغال و هالند بود را تصرف كند. اتریش مهمترین قدرت بری(غیردریایی) اروپا بود بنابراین در بیشتر موارد با انگلیس تعارض داشت و اشتراك نظر داشت. محور اختلاف هر دو كشور در مورد قدرت پروس بود كه اتریش برخلاف انگلیس خواستار انحصار نفوذ در آلمان بود اما انگلستان خواستار نفوذ مشترك اتریش و پروس در این منطقه بود.

ب)هدف روسیه:

     هدف روسیه در جهت مخالف انگلیس قرار داشت و به دنبال آن بود كه در برابر خسارتهای ناشی از انقلاب فرانسه،مناطق دوک نشین ورشو را تحت تصرف داشته باشند و پس از آن قدرت خود را تدریجی به زمان امپراتوری عثمانی در حوزه بالكان افزایش دهد. مهمترین اختلاف روسیه و اتریش حوزه بالكان بود.

نکات:

1. محور توافق قدرتهای بزرگ در كنگره وین تصغیف و به انزوا كشاندن فرانسه بود به همین جهت این توافق در محور اتحاد مقدس شكل گرفت.

2. وجه تسمیه این توافق به اتحاد مقدس این بود كه قدرتهای تشكیل دهنده پیروان آیین مسیحیت بودند و یكی از مواد مهم آن حسن روابط با تمامی كشورهای پیرو مسیحیت بود.

 ج)فرانسه

نماینده فرانسه در كنگره وین به دنبال استفاده از استراتژی تاكید بر اختلافات قدرتهای متنازع و از جانب دیگر براساس رعایت حقوق عمومی و رعایت حقوق همه ملل بود.

3.      اصول نظم جدید:

 براساس تجربیات تاریخی و تحولات بین الملل نظمی كه دارای كار آمدی در ثبات جهانی باشد از یك نوع مشروعیت برخوردار است. بدین معنی كه نظم بین الملی زمانی مشروعیت دارد كه توانایی امنیت و ثبات بین الملی را ایجاد كند. بحث كار آمدی را در رژیم داخلی نیز مطرح كرده اند در واقع رژیم های سیاسی براساس نظریه کارآمدی مشروعیت خود را از کارآمدی می گیرد. نظمی كه توسط ناپلئون و انقلاب فرانسه از بین رفت باعث پیدایش كنگره وین شد.تا این زمان الگوی نظم بین المللی نظم وستفالیایی بود که بر اساس معاهده صلح وستفالیا پس از جنگ های سی ساله مذهبی در سال 1648 انعقاد گردید. یعنی كنگره وین به دنبال از بین رفتن نظم پیشین و تلاش برای انجام و ایجاد نظم جدید تشكیل شد. شالوده و اساس نظم جدیدی كه در كنگره وین پی ریزی شد توسط نمایندگان دو كشور انگلیس (كاسلری) و اتریش(مترنیخ) انجام شد. از اصول مهم این نظم بحث توازن قوا بود. توازن قوا نظمی بود كه توسط كشورهای قدرتمندی شكل گرفت و توسط كنسرت اروپایی محافظت می شد. منظور از كنسرت، جمعی از قدرتهای اروپایی است.

 نكته: از نظر مفهومی توازن قوا با توازن قدرت تفاوتی ندارد براساس نظریه توازن قوا صلح و امنیت در نظام بین الملل با قرار داد و توافق اختلافی قابل دسترسی نیست بلكه قدرت ذاتاً به توسعه دارد و توسعه قدرت به طور طبیعی با تعارض همراه است.ماهیت نظام بین الملل ذاتاً با جنگ بین المللی همراه خواهد بود.

 نظریه موازنه قوا دارای چند مفروض است:

1-  انسان ذاتاً قدرت طلب است. 2-قدرت همواره تمایل به توسعه دارد در نتیجه عرصه بین المللی بازی قدرت دائمی است.3- بین بازیگران تعارض دائمی بر سر قدرت وجود دارد.

نتیجه: جنگ و تعارض در ذات نظام بین الملل نهفته است و توصیه های اخلاقی نمی تواند از جنگ جلوگیری نماید. - این نظریه معتقد است كه قدرت را جز با قدرت نمی توان مهار كرد. معنی این سخن آن خواهد بود كه دنیا تنها در شرایط برابری قدرت به گونه ای كه هیچ یك از اعضا توان حذف و حمله به دیگری را نداشته باشند؛ می تواند صاحب صلح و دوستی باشد.

 -موازنه قوا بدنبال این است كه برابری در منابع و امكانات قدرت ملی برای ایجاد صلح و امنیت ایجاد شود.

نكته: نظمی كه حاصل كنگره وین بود همین نظم موازنه قوا بود موازنه قوا به معنای برابری قوا نیست بلكه موازنه قوا یك نظمی است كه براساس توافق قدرتهای بزرگ شكل می گیرد.

 تنایج كنگره وین:

1- كنگره وین برمبنای نظام مطلقه پیشین به احیای اشرافیت بین الملی انجامید.

2- كنگره وین بازگشت خانواده سلطنتی و شاهزادگان را موجب گردید.

3- بازگشت سنت گرایی و محافظه كاری را به همراه داشت.

4- مبارزه با جریان آزادی خواهی و افكار انقلابی را دنبال نمود.

 مجموعه این نتایج و عناوین چهار گانه در تشكیل اتحاد مقدس به عنوان جبهه جدید در مقابل نظام سلطنتی مطلقه تبلور یافت. اتحاد مقدس براساس همبستگی جدید در جهت تعامل مسیحیت تشكیل گردید.

ادامه دارد.