ملاک ها و جلوه های توسعه یافتگی و توسعه نیافتگی

 مهم ترین معیارها برای این منظور عبارتند از:

کشور های توسعه یافته، درحال توسعه و توسعه نیافته

1.    سطح تولید و درآمد ملی یا درامد سرانه:

یکی از معیارهای کمی اندازه گیری توسعه نیافتگی یا توسعه یافتگی، درامد سرانه یک کشور است. گرچه کشور با درامد سرانه بالا را نمی توان لزوماً توسعه یافته تلقی کرد اما هر کشور توسعه یافته دارای درامد سرانه نسبتاً بالایی است. تقریباً کشور توسعه یافته ای وجود ندارد که سطح درامد سرانه ان پایین و مثلاً مشابه کشورهای افریقایی باشد.

1.    تداوم رشد معقول اقتصادی: گرچه ممکن است کشورهای توسعه یافته دارای نرخ رشد خیلی بالایی نباشد اما کشورهای توسعه یافته معمولاً در رشد اقتصادی خود دارای ثبات هستند و اگر گاه گاه رشد اقتصادی ان ها به دلیلی دچار کاهش شود مجددا تمایل به بازگشت به وضعیت عادی را دارند. این در حالی است که یک کشور توسعه نیافته چنان چه به دلیلی موقتاً صاحب رشد قابل توجهی شود با تغییر جزئی در شرایط رشد اقتصادی ان دچار کاهش شدید شده و تمایل به بازگشت به ان رشد بالا را ندارد.

2.    نرخ رشد جمعیت: به طور کلی در کشورهای توسعه یافته نرخ رشد جمعیت بسیار پایین و در برخی موارد صفر است. در حالی که در اغلب کشورهای توسعه نیافته نرخ رشد جمعیت نسبتاً بالاست. رشد اندک جمعیت در کشورهای توسعه یافته عمدتاً ناشی از کاهش نرخ زاد و ولد است در حالی که رشد بالای جمعیت در کشورهای توسعه نیافته بیشتر ناشی از بالا بودن نرخ زاد و ولد است، گرچه نرخ مرگ و میر در کشورهای توسعه نیافته نیز تا حد قابل توجهی کاهش یافته است. اما هنوز در مقایسه با کشورهای توسعه یافته نرخ مرگ و میر بالاست.

3.    نرخ باسوادی و بیسوادی: به طور معمول نرخ بیسوادی در کشورهای توسعه یافته بسیار پایین و تقریباً صفر است. در حالی که نرخ بیسوادی در کشورهای توسعه نیافته بسیار بالا است. در ضمن باید توجه داشت که کیفیت باسوادی در کشورهای توسعه یافته بسیار متفاوت از کشورهای توسعه نیافته است. در کشورهای توسعه یافته افراد باسواد علاوه بر این که سواد خواندن و نوشتن دارند، دارای یک فن و مهارت شغلی مرتبط با سواد خود می باشند و حال انکه امار باسوادر در کشورهای توسعه نیافته عمدتاً بر سواد خواندن و نوشتن تاکید دارند. به علاوه درصد جمعیت اهل مطالعه در کشورهای توسعه یافته بسیار بالاتر از کشورای توسعه نیافته است.

4.    توزیع درامد و امکانات: شاید در ابتدا فرض شود که در کشورهای غربی و توسعه یافته نابرابری توزیع درامد و امکانات وجود دارد. اما در هر حال توزیع درامد و امکانات در کشورهای توسعه یافته مناسب تر از کشورهای توسعه نیافته است. در واقع بدترین وضع توزیع درامد مربوط امریکا نیست بلکه مربوط به کشورهای امریکای لاتین و اسیای جنوبی است. نکته مهم تر ان است که نابرابری توزیع درامد در کشورهای توسعه نیافته سبب پدید امدن موقعیت ممتاز و شان و منزلت اجتماعی ویژه ای برای ثروتمندان ان ها می شود که انواع تبعیض ها را به همراه دارد. در حالی که در کشورهای توسعه یافته اولاً ، وجود نظام تامین اجتماعی کارامد تا حد زیادی مشکلات نابرابری توزیع درامد را کمرنگ کرده است و ثانیاً افراد جامعه بدون توجه به سطح درامد از مقام و منزلت اجتماعی نسبتاً مناسبی برخوردارند که از پدید امدن تبعیض جلوگیری می نماید.

5.    ترکیب تولید و مصرف: در کشورهای توسعه یافته طی فرایندی توسعه هم از جهت تولید و هم از جهت مصرف به تدریج از سهم محصولات کشاورزی کاسته می شد. ادامه روند به این صورت بود که ابتدا بر سهم محصولات صنعتی افزوده شده، بعد به همراه کاهش ان از سهم محصولات کشاورزی و صنعتی بر سهم خدمات افزوده می شد. به عبارت دیگر امروزه درصد بالایی از تولید و مصرف کشورهای توسعه یافته از نوع خاصی خدمات مانند تحصیل، تفریح، ورزش، هنر، مراقبت های درمانی و مواردی از این قبیل می باشد. در کشورهای در حال توسعه به طور معمول سهم تولید و مصرف محصولات کشاورزی و برخی اقلام نسبتاً ضروری صنعتی از کل تولید و مصرف بالاتر است. زیرا در سطوح پایین درامد معمولاً درصد بالایی از درامد، صرف کالاهای ضروری می شود. در برخی از کشورهای در حال توسعه رشد سریع جمعیت و عدم قابلیت جذب نیروی کار توسط بخش کشاورزی و عدم امنیت کافی و سایر موانع بازدارنده، سبب شده است تا سهم خدمات از کل تولید ملی بسیار بالا باشد، اما اگر هم سهم خدمات بالاست نه ناشی از بالا بودن اقلامی چون تفریح و هنر، بلکه ناشی از مشاغل و خدماتی چون تجارت و دلالی و هم چنین خدمات تقریباً غیرضروری دولتی است.

6.    سرانه تسهیلات اموزشی و بهداشتی: در کشورهای توسعه یافته تسهیلات اموزشی از قبیل هزینه سرانه اموزش( از مکتب تا عالی)، تعداد معلم نسبت به دانش­اموز و دانشجو، مساحت فضای اموزشی نسبت به دانش اموز و دانشجو، سرانه کتاب دانش اموز و دانشجو و مواردی از این قبیل بالاتر از کشورهای در حال توسعه است. هم چنین تحصیلات همراه با ازمایش و عمل یا به صورت کاربردی است که سبب ایجاد ابداعات و نواوری­های تکنولوژیکی می شود. هم چنین در کشورهای توسعه یافته تسهیلات بهداشتی و درمانی از قبیل تعداد پزشک به ازای یک جمعیت مشخص، سرانه بستر بیمارستانی، هزینه سرانه بهداشتی بسیار بالاتر از کشورهای در حال توسعه است.

7.  بیکاری و کم کاری: بی کاری از مشکلات بزرگ اقتصادی در بسیاری از کشورهای جهان سوم و حتی در کشورهای پیشرفته است. با این حال اولاً، درصد بیکاری در کشورهای توسعه نیافته بسیار بالاست و ثانیاً، با احتساب بیکاری پنهان در این کشورها که درصد قابل توجهی از نیروی کار را در خود جا داده است. همچنین کم کاری گسترده در بخش دولتی، ابعاد بیکاری در کشورهای توسعه نیافته بسیار گسترده است. نکته دیگر ان است که جمعیت بیکار در کشورهای توسعه یافته تحت پوشش سیستم های تامین اجتماعی است و حال انکه در کشورهای توسعه نیافته جمعیت بیکار از پوشش حمایتی مناسبی بهره­مند نیست.